Hukuk Güncesi

Yıllık İzin Hakkında Gözden Kaçanlar

Yaz döneminin başladığı ve yıllık izin dönemlerinin belirlendiği, konuşulduğu bu dönemde çalışanların yıllık izin haklarının neler olduğu ve uygulamada en çok tartışılan ve gözden kaçan konuları derleyen yazımızı aşağıda sunuyoruz.  

Çalışanın Yıllık İzin Süresi Ne Şekilde Tespit Edilmektedir? Herkes İçin Bu Süreler Aynı mı Olmaktadır?

Bir çalışanın yıllık izne hak kazanması için deneme süresi de dahil olarak 1 yıl fiili olarak çalışması gerekmektedir. Pratikte bazı işverenlerin çalışanlarına 6 ayı doldurduktan sonra 1 hafta avans izni verdiğini de görmekteyiz. Böyle bir uygulama kanunda yer almamakta ve işverenin takdiri ile gerçekleşmekte olup işverenler bu izni vermek zorunda değildirler. Ancak böyle bir hak uygulanacaksa tüm işçilere uygulanmalıdır. Aksi halde bu haktan yararlanmayanların talep hakkı doğacaktır.

İş Kanunumuzda işverenin kıdeme bağlı olarak çalışanlara minimum ne kadar süre ile yıllık izin hakkı tanıyacağı belirlenmiştir. Çalışanın yıllık izin süresi i) Çalışma süresi bir yıldan beş yıla kadar ise (beş yıl dahil) on dört günden, ii) Beş yıldan fazla on beş yıldan az ise yirmi günden, iii) c) On beş yıl (dahil) ve daha fazla ise yirmi altı günden, az olamaz. Bu süreler minimum süreler olup işveren bunların üzerinde bir süre de belirleyebilir.

18 ve daha küçük yaştaki çalışanlarla 50 ve daha yukarı yaştaki çalışanlara verilecek yıllık ücretli izin süresi ise yirmi günden az olamaz. Bu husus pek bilinmediğinden uygulamada hatalı olarak 50 yaş üzeri çalışanlara da kıdeme bağlı yıllık izin süresi verildiği görülmektedir.    

Çalışanın Doğum İznini Kullandığı Dönem Yıllık İzin Talebi Açısından Fiili Olarak Çalışılmış Gibi mi Değerlendirilecek?

Kadın çalışanların doğumdan önce ve sonra çalıştırılmadıkları günler yıllık ücretli izin hakkının hesabında çalışılmış gibi sayılacaktır. Yani çalışan o işyerinde 9 ay çalışıp ücretli doğum iznine ayrılmışsa kullanmış olacağı 16 haftalık doğum izni sonunda 1 yıl çalışma şartını sağlayıp, yıllık izne hak kazanabilecektir. Ancak, doğum sonrası 6 aya kadar olan ücretsiz izin süresi yıllık izin süresinin hesabında dikkate alınmayacaktır.

Çalışanın Hangi Dönemde İzne Çıkacağına Kim Karara Verecek?  

Çalışan, hak ettiği yıllık ücretli iznini, kullanmak istediği zamandan en az bir ay önce işverene yazılı olarak bildirmelidir. Ancak çalışanın istediği dönemi bildirmiş olması işverenin bu dönemde çalışana izin vermek zorunda olduğu anlamına gelmemektedir. İzin kurulu veya işveren, çalışanın istediği izin kullanma tarihi ile bağlı olmamakla birlikte işverenin, çalışanın bu konudaki talebini haklı gerekçelerle reddetmesi gerekmektedir. Aksi takdirde çalışanı gözetme ve Medeni Kanun’un dürüstlük kuralına aykırı davranmış sayılacaktır. Yıllık izinlerin toplu kullandırılması kural olarak mümkün olup Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliği’ne göre nisan başı ile ekim sonu arasında çalışanlar toplu olarak izne çıkarılabilir.

Çalışan Yıllık İzin Süresi İçinde Başka Bir İşte Çalışabilir mi?

Yıllık ücretli iznini kullanmakta olan çalışanın izin süresi içinde ücret karşılığı başka bir işte çalıştığı anlaşılırsa, bu izin süresi içinde kendisine ödenen ücret işveren tarafından geri alınabilir. Yıllık ücretli izin, çalışanların yıl içinde çalışmaları karşılığında dinlenmeleri, fiziki ve psikolojik olarak işyerinde daha verimli bir şekilde çalışmaları için verilmiş anayasal ve yasal vazgeçilmez olan bir haktır. Anayasa’nın 50. maddesi ile tüm çalışanlara tanınan yıllık ücretli izin hakkından çalışan kendi rızası ile dahi vazgeçemez.  

Çalışanın Yıllık İzin Dönemindeki Maaşını İzne Çıkmadan Önce Alma Hakkı Bulunmakta mıdır?

İşveren, yıllık ücretli iznini kullanan her çalışana, yıllık izin dönemine ilişkin ücretini izine başlamasından önce peşin olarak ödemek veya avans olarak vermek zorundadır. Bu durumda çalışan maaşını ayın birinde alıyorsa ve tatile ayın 15’inde çıkacaksa tatil öncesi izin dönemine ilişkin ücreti ile ödenmesi bu döneme rastlayan diğer ücret ve ücret niteliğindeki haklarının izine başlamadan önce peşin olarak ödenmesi gerekmektedir.

Yıllık İzin Süresi Nasıl Kullanılır? İşverenin Bu Süreyi Örneğin 5’e bölerek Kullandırma Hakkı Bulunmakta mıdır?

İşveren çalışanın sahip olduğu yıllık izni kendi takdiri ile bölerek kullandıramaz. Esas olan bu iznin sürekli bir şekilde verilmesidir. Ancak eğer ki çalışan ve işveren anlaşırsa yıllık iznin bir bölümü on günden aşağı olmamak üzere bölümler halinde kullanılabilir. Yani taraflar anlaşsa dahi çalışana asgari 10 gün sürekli izin verilmesi esastır. 10 günün dışında kalan süreler ise tarafların anlaşmasına bağlı olarak istenildiği şekilde bölünerek kullanılabilir. 2017 öncesinde yıllık izin en fazla üçe bölünerek kullanılabiliyordu ancak artık bu sınırlama kalkmış durumdadır.  

Çalışanın Yıllık İzninin Hafta Tatili veya Bayrama Denk Gelmesi Halinde Ne Olacak?   

Yıllık ücretli izin günlerinin hesabında izin süresine rastlayan ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil günleri izin süresinden sayılmaz. Bu durumda izni bayram tatiline rastlayanların izinlerine bayram tatili süresinin eklenmesi gerekmektedir.

Çalışanın İzin Süresini Arttırma İmkanı Var mıdır?

Yıllık ücretli iznini işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olanlara istemde bulunmaları ve bu hususu belgelemeleri koşulu ile gidiş ve dönüşlerinde yolda geçecek süreleri karşılamak üzere işveren toplam dört güne kadar ücretsiz izin vermek zorundadır. Ulaşımın oldukça hızlandığı bu dönemde bu maddeden yararlanma imkanı düşük görünse de, Amerika Kıtasına gidişlerde ya da trenle, otobüsle veya araçla Avrupa’ya gidişlerde bu imkandan yararlanılabileceğini düşünüyoruz.

Çalışan Yıllık Ücretli İznini Kullanmadığını Nasıl Kanıtlayacak?

Çalışanın yıllık iznini kullandığını ispat yükü işverendedir. İşverenin çalışana yıllık ücretli izin verildiğini, izin defteri veya yazılı belge niteliğindeki eşdeğer belgeler ile ispatlaması gerekmekte olup bu hususun tanık beyanları ile ispatlanması mümkün değildir. Bu nedenle çalışanlar yıllık izinlerini kullanmış olsalar dahi eğer işveren bu hususu yazılı evrak ile kayıt altına almamışsa çalışanın sonradan açacağı davalarda işveren haksız olarak yıllık izin ücreti ödemek zorunda kalabilir. 

Çalışan Yıllık Ücretli İzin Hakkından Vazgeçerek İzin Yerine İzin Ücreti Talep Edebilir mi?

Yıllık izin hakkı anayasa da düzenlenmiş dinlenme hakkıdır, dolayısıyla çalışanın bu haktan vazgeçmesi ya da iş sözleşmesinin devamı süresince kullanmadığı yıllık izinlere ait ücreti istemesi mümkün değildir. Yıllık ücretli iznin kural olarak ilgili yıl içinde kullanılması esas olup ancak çalışan ve işyerine ait haklı nedenlerin olması halinde sonraki yıllara aktarılabilir. Ancak çalışanın yıllık izin hakkını, izin yılı içerisinde kullanamamasını gerektirecek haklı nedenler bulunmadan, çalışan veya işveren tarafından yıllık izin sürelerinin biriktirilmesi veya gelecek izin yıllarındakilerle birleştirilmesi mümkün değildir.

Çalışanın Yıllık İznini Kullanmadan İşten Ayrılması Gerekirse Ne Olacaktır?

İş sözleşmesi, hangi nedenle sona ererse ersin çalışanın hak kazanıp da kullanmadığı yıllık izin sürelerine ait ücretinin, sözleşmenin sona erdiği tarihteki ücreti üzerinden kendisine veya hak sahiplerine ödenmesi gerekecektir.

Av. Nazan Şenol Dokudan