Hukuk Güncesi

Reklam Sektöründe Telif Davaları

İnsan zekâsının ve yaratıcı gücünün pazar ekonomisi emrine tahsis biçimlerinden biri de reklam alanıdır. Bu alanın aktörleri başlıca dört gruptan oluşur.

Birinci grup, müellif dediğimiz, telif hak sahibi/eser sahibi sıfatını taşıyan, yazar, şair, fotoğraf sanatçısı, müzik eser sahibi, grafik tasarımcı gibi yaratıcı, asli aktörlerdir. İkinci grup ise “reklamın oluşturulması esnasında, reklamın cinsine göre ortaya çıkmakta; eğer reklam ürünü sesli bir ürünse, seslendiren, seslendirme metnini yazan yazar; eğer basılı bir ürünse, grafik tasarımcı, varsa fotoğraf sanatçısı, reklam metnini hazırlayan yazar; eğer bir reklam filmi ise bir senarist, yönetmen, besteci” olarak belirmektedir.

Reklam dünyası aktörlerinin üçüncü grubu ise, reklam ürünü talep eden müşteri ve bu ürünün oluşumu için gerekli unsurları bir araya getirecek ajanstan ibarettir. Reklam ajansları aynı zamanda reklam ürününü yaratan eser sahipleri ile müşteriler arasında aracılık eder. Telif-mali haklarının yönetimi ve bunların anlaşma çerçevesinde müşterilere hak devir işlemlerini yürütür. Ayrıca seslendirme sanatçısı, reklam film oyuncusu gibi “icracı sanatçı” olarak değerlendirilebilecek bir grup daha vardır. Son zamanlarda çeşitli meslek örgütlerinin sektörde daha aktif hale gelmesi ve ihtilaflarda bilirkişi rolü oynamaları, hatta meslek tarifeleri yayınlamalarıyla, meslek birlikleri ve derneklerini de ayrıca belirtmek gereklidir.

Reklam alanındaki telif ihtilaflarını anlamak için ayrıca “mecra” olarak anılan reklam ürün alanlarını da tespit etmek gereklidir. Reklam alanında karşımıza çıkan bu alanların başlıcaları şunlardır:

• Reklam filmleri, reklam kampanyası tasarımları
• Kurumsal logolar da dâhil olmak üzere; kurumsal kimlik tasarımları,
• Reklam metinleri,
• Basın ilan metinleri,
• Logo tasarımları,
• Ambalaj ve etiket tasarımları,
• POP,
• Afiş,
• Broşür,
• Kataloglar,
• Tiplemeler,
• Stant giydirmeler, mağaza tasarımları

Reklam sektörü aktörlerinin ve reklam mecralarının çokluğu ile telif hukukunun (i) Telif sözleşmesi konusu hakların tek tek sayılması ilkesi; (ii) Devir ve lisans sözleşmelerinin yazılı olma gerekliliği; (iii) Bir eser yaratılmadan haklarını devretmenin geçersiz sayılması gibi temel ilkelerini birlikte düşündüğümüzde; reklam dünyası aktörleri - mecralar arasındaki ilişkilerin ne kadar karmaşık olduğu ortaya çıkmaktadır.

Dolayısıyla telif ihtilaflarının çoğu aktör - mecra ilişkisinin temas noktalarında ortaya çıkmaktadır.

Kendine özgü kuralları, gelenekleri de telif hukuku kurallarına ilave edildiğinde reklam filmleri en çok ihtilaf çıkan alanlardandır. Yaratıcılarla ilişkilerin usulüne uygun düzenlenmediği, hakların usulüne uygun devralınmadığı, süre, gösterim sayısı ve benzeri konular açık bırakıldığı takdirde sorun çıkması kaçınılmazdır. Genelde reklam filminin yapım bütçesi ve ajans payı (plasman) ile telif ücretleri birbirine karıştırılmaktadır. İcracı sanatçı sözleşmelerindeki eksiklikler de ilave sorunlara yol açmaktadır.

İhtilafların bir kısmı ise fotoğraf eserleriyle ilgilidir. Bu eserlerin yer alacağı mecraların ayrıntılı belirtilmemesi; örneğin sadece broşürde kullanmak için lisansı alınan bir fotoğrafın, afişlerde de kullanılması; fotoğraf üzerinde eser sahibinin izni olmaksızın değişiklik yapılması, işlenmesi gibi fiiller sıklıkla dava konusu olmaktadır.

Basın ilan metni için kullanma lisansı alınan ifadelerin, radyoda kullanılması ya da ambalaj-etiket tasarımlarının aynı zamanda grafik eserler olduğu unutularak telif haklarının devralınmaması; ya da tasarım, fotoğraf, şiir ve benzeri eserlerin sahibinin izni olmaksızın kullanılması; reklam alanı ihtilaflarının ciddi bir kısmını oluşturmaktadır.

Av. Haluk İnanıcı - Ege İnanıcı