Hukuk Güncesi

Film Unsurlarının Sinema Hukuku Açısından Değerlendirilmesi

Film Unsurları

Bir sinema veya televizyon filmi birçok unsurdan oluşur. Bir yanda; senaryo, dialoglar, yönetmen, özgün film müziği gibi ortaya çıkacak film üzerinde telif hakkı doğuran unsurlar yer almaktadır. Bu unsurlara filmin temel unsurları diyebiliriz. Diğer yanda ise telif hakkı doğurmayan daha çok hizmete yönelik unsurlar yer almaktadır. Kamera, ışık, set çalışanları ve diğer yardımcı personeli bu unsurlara örnek gösterebiliriz. Post prodüksiyon aşamasını da bu teknik kapsamda değerlendirmek gereklidir. Öte yandan telif hakkı doğurup doğurmadığı daha muğlak ve tartışmalı film unsurları da bulunmaktadır.

Ayrıca doğrudan film unsuru olmamakla birlikte bir film unsurunun üzerine oturduğu başka unsurlar da olabilir. Örneğin; senaryo, bir romandan veya bir öyküden geliştirilmişse, söz konusu senaryo romandan “işlenme” suretiyle elde edilen işleme eser olarak kabul edilir. Dolayısıyla doğrudan film unsuru sayılmasa bile, söz konusu roman veya öykünün, filmin dolaylı unsuru olarak dikkate alınması gerekir. Eğer roman sahibinden usulüne uygun lisans alınmamışsa; senaryonun ve dolayısıyla filmin, dağıtımının durdurulması bile söz konusu olabileceğinden roman da dolaylı bir film unsuru olarak kabul edilecektir.

Bu çerçevede film unsurlarının ve doğurduğu hak türlerinin Türk Telif Hukuku kapsamında değerlendirilmesi önem arz etmektedir. Bu değerlendirme, sayılan unsurlardan hangilerinin Film üzerinde Eser Sahipliği hakkı doğuracağını; hangilerinin lisans alınması gereken unsurlar olduğunu; hangilerinin teknik unsurlar olduğunu ve nihayet kiminle hangi sözleşmenin imzalanması gerektiğini belirleyecektir.

Başka Eserlerin, Filmin içinde Kullanılması

Film üzerinde doğrudan eser sahipliği hakkı doğurmasa da, “kendi başına eser sayılan” unsurların film içinde kullanılması da söz konusu olabilir. Örneğin, tanınmış bir şairin şiiri, bir film kahramanının ağzından filmin içinde izinsiz kullanılabilir mi? Ya da bir müzisyenin bestesi filmin bir sahnesinde arka planda çalabilir mi? Bu durumlarda belirtmek gerekir ki, filmin içindeki bağımsız eserlerin kullanılması için mutlaka lisans sözleşmesi yapılması gerekliliği vardır.

Filmlerde İcracı Sanatçı Uygulaması

Bir başka sözleşme grubu daha vardır ki, bunlar ilk bakışta kafa karıştırmaktadır. Örneğin filmin başrol oyuncusunun veya diğer oyuncuların, telif hukuku karşısında konumu nedir? Ya da dublajda çok tanınmış sesler kullanılacaksa, bu seslendirme sanatçılarının niteliği ne olacaktır? Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda yapılan 2001-2004 değişiklikleri çok farklı şekillerde yorumlanabilmektedir. Oyuncunun yaptığı iş, yönetmenin direktifi ile senaryoda kendisine biçilen rolü oynamaktır. FSEK’in, oyuncuları, “Filmin Eser Sahipleri” arasında kabul etmediği hususunda tartışma yoktur. Bununla birlikte film oyuncularının statüsünü belirleyen açık bir madde de yoktur. Tartışma daha ziyade oyuncuların veya seslendirme sanatçılarının “icracı sanatçı” sayılıp sayılmayacağı, yani Film Eser sahipliği yanında bir komşu telif hakkı sahibi olup olmadığı noktasındadır. Bu açıdan, Film sözleşmeleri kapsamında, bir oyuncu ile yapılan sözleşmeler, bu tartışma, yorum ve değerlendirmeler dikkate alınarak düzenlenmelidir.

Yardımcı Sanatçılar

Nihayet son bir grup da, yardımcı yönetmen sözleşmeleridir. Örneğin Sanat Yönetmeni, Görüntü Yönetmeni gibi filmin sanatsal niteliğine değer katan sanatçılarla yapılacak sözleşmelere de ihtiyaç duyulmaktadır. Kanunun, bu tür yardımcı personeli Film Eser Sahipleri arasında saymadığını ifade etmekle yetinelim. Ancak bu kişilerle akdedilecek sözleşmeler; yapılacak sanatsal katkıyı da dikkate alarak düzenlenmelidir.

Av. Haluk İnanıcı