Hukuk Güncesi

Robot Hukukuna Girerken

Robot kelimesi literatürümüze 1920 yılında Çek yazar Karel Capek’in bir tiyatro oyunuyla girmiştir.

Kısaca, robotların yazılım ve Yapay Zeka (“YZ”) ile donatılmış makineler olduğunu söyleyebiliriz.

Uzun süredir arabalarımızda, evlerimizde birlikte yaşadığımız bu zeki nesneler giderek hayatımızın ayrılmaz parçaları olmakta ve hayatımızı değiştirmeye aday olarak sürekli gelişmektedirler.

Medikal robotlar, dronlar, insansız araçlar derken robotlarla ilgili birçok hukuki sorun gündeme gelmeye başladı.

Robotlar insanlarla beraber yaşayacağına göre bu inorganik nesnelerle insanlar arasında yeni tür ilişkiler dünyası oluşacak ve hayatımızda giderek daha fazla yer kaplayacaktır.

Robotlarla ilgili son yıllardaki gelişmeler, yeni hukuki düzenlemeler gerektirmiştir. Bu kapsamda AB bünyesindeki ilk hukuki doküman olarak 16 Şubat 2017 tarihinde, Robotlar Üzerine Sivil Haklarla İlgili Parlamento Tavsiye Kararı hazırlandı (“Tavsiye Kararı”).

Tavsiye Kararı bir yandan robot-insan ilişkisinin özetini sunmakta diğer yandan da düzenlenmesi gerekli temel alanları tespit etmektedir. Ayrıca Karar, AB’nin bu konuda ileride hazırlanacak yeşil kitabına kaynaklık edecektir.

Antik Pygmailon, Frankeştayn, Golem’i, Karel Capek’in robotunu anarak edebi bir girişle başlayan bu Tavsiye Kararı, insanlığın robotlar, zeki algoritmalar, androidler ve YZ’nin gittikçe sofistikeleştiği yeni bir çağın şafağında olduğunu ve bunun yeni bir endüstriyel devrimi işaret ettiğini belirtiyor.

Tavsiye Kararı 2010-2014 yılları arasında robot satışlarının %17 arttığını, 2014 yılında %29 artışa ulaştığını, nüfusun yaşlandığını ve ortalama ömrün 80’in üzerine çıkacağını tespit ediyor ve bu gelişimin insanlığa sunacağı imkanların altını çiziyor.[1]

Robot Dünyasının Prensipleri

Tavsiye Kararı, Isaac Asimov’un “Üç Robot Kanunu’nun” robotlara uygulanacağını söylüyor. Isaac Asimov daha 1942 yılında “Durağan Döngü” isimli öyküsünde robotbilimin üç temel kuralını tespit etmişti.[2]

• Bir robotun bir insana zarar veremeyeceği ya da hareketsiz kalmak suretiyle de bir insanın zarar görmesine mahal veremeyeceği,
• Bir robotun insanlar tarafından verilen emirlere, bu emirler birinci kurala ters düşmediği sürece, itaat etmek zorunda olduğu,
• Bir robotun birinci ve ikinci kurala ters düşmediği sürece kendi varlığını korumak zorunda olduğu ifade edilmiştir.

Asimov ilerleyen yıllarda bu kurala yeni bir kural daha ilave etmişti.[3]

• Bir robot, insanlığa zarar veremez ya da insanlığın zarar görmesine seyirci kalamaz.

Tavsiye Kararı bu çerçevede evrensel ve AB insancıl değerlerini yansıtan sorumluluk, şeffaflık, hesap verebilirlik alanlarında bir dizi kurallar saptamanın bir zorunluluk olarak karşımıza çıktığını belirtiyor.

Bu çerçevede, AB’nin bu temel etik değerlerin tespitinde öncü rol oynayacağı söylenebilir.

Temel Hukuki Sorunlar

Robotlarla ilgili ilk hukuki sorular uluslararası metinlerde, ulusal hukuk çalışmalarında konuşulmakta, metinlerde bu konuda evrensel bir dil araştırılmaktadır.

Robot hukuku, ABD’de, Birleşik Krallık’ta, AB bünyesinde, Fransa’da, Güney Kore’de ön hukuki çalışmaların ve çeşitli yasal düzenlemelerin konusu olmaya başlamıştır.[4]

Robot alanının soru ve sorunlarına öncelikle demokratik toplum gereklilikleri açısından bakmak gerekiyor. Bu nedenle konu öncelikle anayasal bir soruna işaret ediyor: Robot üretiminin-kullanımının sınırlarını yani önce etik ve hukuki boyutlarını tespit etmek.

Robotların temel amacı, insana hizmet, insan için bir partner olması olacaktır. Robotlar da kendisine tayin edilen işlerde otomatik karar alma yetkisine sahip olacağına göre robot insan ilişkisinde birlikte yönetim söz konusu olacaktır. Bu sürecin de hukuken irdelenmeye ihtiyacı vardır.

Robot Hukukunda Tartışılması Gereken Hukuki Konular

Robot-insan ilişkisinde sivil alanda ortaya çıkan hukuki sorunların ve ön hukuki metinlerdeki temel tartışma konularının başlıcalarını aşağıdaki başlıklar altında özetleyebiliriz;

• Robotların hukuki bir kişiliği var mıdır?
• Robotlar taşınır, taşınmaz mallar gibi bir mal mıdır?
• Robot fiillerinden doğan cezai ve hukuki sorumluluk
• Fikri mülkiyet hukuku ve Kişisel verilerin dolaşımı
• Robot üretiminin ve kullanımının kuralları