Sinema ve televizyon alanında çok zengin bir dönemi yaşıyoruz. Özellikle Netflix gibi çevrim içi internet film platformları sinema ve televizyon alanına büyük bir canlılık getirmiş durumda. Öte yandan edebiyat eserlerinden film ve dizi film yapımlarında da bir gelişme var. Senaryo faaliyeti de canlanmış durumda. Eskiden az sayıda senaristle yürütülen işler için neredeyse sınırsız alternatifler var. Her başarılı proje ekibi aynı zamanda kendine olan talebi artırıyor. Ayrıca genç sinemacıların bakanlık desteği alarak küçük bütçelerle film yapması da bir yöntem olarak ortaya çıkıyor. Bu nedenlerle sinema alanında film proje sayılarında ciddi bir artış yaşanıyor.   

Opsiyon Sözleşmeleri  

Ekonominin kötü gidişatına rağmen sinema alanındaki bu canlılık çalışma biçimlerinde de yeni modeller yaratıyor. Önceki dönem daha ziyade bir senaryo üzerinde opsiyon sözleşmeleri yapılırken şimdilerde ortada senaryo bile yokken çok sayıda proje ortalarda dolaşıyor, yapımcı aranıyor.  

Borsadaki opsiyon sözleşmeleri bugünden ödenecek bir bedel karşılığında, belirli bir vade sonunda bir kıymeti veya finansal bir değeri satın alma hakkı tanıyan sözleşmelerdir.  Şirket hisse alım satımlarında opsiyon sözleşmesi ise, çalışanlara tanınan belirli süre çalışma koşuluyla hisseleri belirlenen opsiyon sözleşme tarihindeki değer gibi özel bir değerden satın alma hakkı veren sözleşmelerdir. Opsiyon sözleşmeleri neredeyse ticari hayatın her alanında farklı biçimlerde kullanılmaktadır. Opsiyon sözleşmeleri hukuki ifadeyle şarta bağlı bir hak tanıyan taahhüt sözleşmeleridir. 

Sinemada Yaygınlaşan Çalışma Modeli Olarak Opsiyon Sözleşmeleri 

Sinema sektöründe diğer örneklerden farklı olarak; opsiyon sözleşmeleri tarafları bir süre için bağlayan ve o süre içinde tespit edilen şart gerçekleşmezse kendiliğinden sona eren veya şart gerçekleşirse yürürlüğe giren aynı zamanda telif yönü bulunan sözleşme türüdür.   

Opsiyon sözleşmeleri özellikle maliyetlerin yükseldiği dönemde taraflara hiçbir maliyet yüklemeden veya düşük bir maliyetle hiçbir garanti vermeksizin, sözleşme konusu projenin realize olma olasılığını araştırma ve bu süre zarfında projenin üçüncü şahıslara götürülmemesini teminat altına alma imkanı vermektedir. 

Bu tür opsiyonlu projeler genellikle bir film-dizi tretmanı, çerçeve tretmanı veya bir iki bölüm senaryosu hazırlanmış dizi projeleri olarak gündeme geliyor. Genç sinemacılar bu tür sözleşmelere gündelik dilde projenin anayasası anlamında “bible” gibi isimler de takmaktadır. Biz hukukçu olarak elbette yerleşmiş hukuki isimlerden yananız. 

Bir opsiyon sözleşmesinin gündeme gelebilmesi için sinema projesinin en azından elle tutulabilir bir metninin olması gerekir. Synopsis veya tretman halinde bir belge olmadan opsiyon sözleşmesi yapmanın riskleri vardır. Unutmamak gerekiyor, fikirleri çalmak, esinlenmek serbesttir. Ne ki, o fikir sinema diliyle bir synopsise veya tretmana dönüşmüş olsun. Ancak bu şekilde bir proje sahibi telif haklarını koruma altına alabilecektir. 

Dizi film projelerinde ise dizi planını ve kapsamını gösteren kısmen de olsa bir çerçeve metne bir diğer deyişle çerçeve tretmana ihtiyaç vardır.  Pratikte bu çerçeve metinler birkaç bölümün synopsisiniveya tretmanınıda içermektedir. Bu tür metinler arasında tretmanın tercih edilmesini öneririz. Çünkü iyi yazılmış bir tretman, senaryo gibi telif hakkı doğuran bir metindir. Ortaya çıkmış bir film tretmanı daha tretman aşamasında yazarın telif hakkını koruma almış olur. 

Opsiyon Sözleşmelerinin Esaslı Unsurları 

Ortada en azından tretmanve yazılı bir film/dizi projesi vardır. Bu proje bir yapımcıya sunulacaktır. Yapımcı gerekli mali kaynaklara sahipse ve projeye inanmış ise Film Yapım Sözleşmesi imzalar ve o anki telif haklarını devralır. Projeyi realize etmek için gerekli senaryo, film aşamalarını sırasıyla yürütür. Ancak Yapımcı projenin bu aşamada, telif hakları için bir telif ücreti ödemeden ya da sembolik bir ücretle bu projenin yapılabilirliğini araştırma arzusundaysa o zaman opsiyon sözleşmesi modeli devreye girecektir.Tretman yazarından belirli bir süre isteyecek ve bu süre zarfında kendi deneyimini de ekleyerek yapımcı olarak projeyi çeşitli mecralara sunacaktır. 

Projenin film gösterim mecralarına önceden sunulmasının önemli bir faydası daha vardır. Çevrim içi film gösterim platformları yüzlerce filmi sundukları platformlarda aynı zamanda seyircinin tercihlerini, beğenilerini de anlık tespit edebilmektedirler. Bu seyirci bilgileriyle, yapımcıya senaryo aşamasında bazı önerilerde bulunabilmektedir. Hatta bu öyle hale gelmiştir ki; gündelik hayatta ilgi çeken konular dikkate alınarak değişiklikler yapılmaktadır. Tüm bunlar, projenin çevrimiçi film gösterim kanallarının önerileriyle/talepleriyle de birleştiğini göstermektedir. Bu durumda opsiyon sözleşmeleri bu kanalların yatırım yapıp yapmayacağını, yapacaklarsa hangi koşullarda yapacaklarını da önceden sıkışmadan/riski minimum indirecek şekilde tespitine imkan vermektedir. Yapımcı, opsiyon sözleşmesiyle projeyi destekleyecek bir kanal bulamadığı taktirde projeden tazminatsız vazgeçme hakkını saklı tutmaktadır. Opsiyon yöntemi edebiyat eserlerinden yapılacak film projeleri için de giderek yaygın biçimde kullanılmaktadır.  

Dizi opsiyon sözleşmeleri ise çevrim içi gösterim kanallarına, eskiden 8 veya 13 bölümlük yaptıkları dizi yapım sözleşmelerinin risklerini ortadan kaldırmasına imkan vermektedir. Bu sözleşmelere belirli aşamalarda reytinge bağlı olarak projeden çıkış imkanı vermektedir. Yapımcı da aynı çıkış hakkını film eser sahiplerine (yönetmen, senarist, özgün müzik eser sahibi) yöneltebilmektedir.  

Bir diğer deyişle opsiyon hakları, ister bağımsız opsiyon sözleşmeleri biçiminde isterse sözleşme içinde opsiyon klozlarıyla yer alacak biçimde; yapımcıların, kanalların büyük yatırım riskleri altına girmesini, projenin başlangıçta ve/veya bir aşamada “piyasa başarısı” sağlayamaması halinde yatırım maliyetine maruz kalmalarını engellemektedir. 

Telif Hakları ve Opsiyon Sözleşmeleri 

Telif sözleşmeleri taahhüt ve tasarrufi sözleşmeler olmak üzere ikiye ayrılır. Proje aşamasında tüm telif hakları “taahhüt” şeklinde düzenlenir. Eser meydana geldikten sonra haklarını devrini sağlayan tasarrufi işlem yapılır. Opsiyon sözleşmeleri de bir anlamda taahhüt sözleşmeleridir. Tek farkı taahhütleri, tazminat ödemeksizin ortadan kaldıracak bazı şartları düzenlemektedir.