Hukuk Güncesi

Yazılımlar Patentlenebilir Mi?

Yazılım mı Bilgisayar Programı mı?

Bilgisayar programları 1995 yılında yapılan değişiklikle Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) kapsamına alındı. Bu tarihten itibaren sahibinin hususiyetini taşıyan ve fikir aşamasını aşan ve somutlaşan bilgisayar programları İlim ve Edebiyat Eseri olarak kabul edilirler.

FSEK’e göre eser kabul edilen bilgisayar programlarının eser sahipleri, eser sahipliğinden doğan maddi ve manevi haklarının ihlal edilmesi halinde yine FSEK’te öngörülen korumadan yararlanabilecektir. Kanun bilgisayar programlarını ve bir sonraki aşamada program sonucu doğurması koşuluyla bunların hazırlık tasarımlarını da ayrıca eser olarak kabul etmiştir.

Bilgisayar Programı, FSEK’in 1/B-G bendinde “Bir bilgisayar sisteminin özel bir işlem veya görev yapmasını sağlayacak bir şekilde düzene konulmuş bilgisayar emir dizgesini ve bu emir dizgesinin oluşum ve gelişimini sağlayacak hazırlık çalışmaları” olarak tanımlanmıştır.

Günlük hayatta bilgisayar programı ve yazılım terimleri çoğu zaman aynı anlamda kullanılsalar da bu iki terim teknik olarak birbirlerinden ayrılmaktadır. Yazılım terimi bilgisayar programlarına ek olarak yardımcı dosyaların ve veri dosyalarının bulunduğu bir çatı terim olarak da kullanılmaktadır.[i]

Bilgisayar Programlarının Patentlenebilirliği

Sınai Mülkiyet Kanunu’nun 82. maddesine göre patentlenebilirlik şartları i) Yenilik ii) Buluş Basamağına Sahip Olma iii) Sanayiye Uygulanabilirlik olarak belirtilmiştir. Aynı maddenin ikinci paragrafında “bilgisayar programlarının buluş niteliğinde olmadığı” belirtilmiş ve bunların patentlenmesinin önüne geçilmiştir. Aynı şekilde Avrupa Patent Sözleşmesi’nin (EPC) 52. maddesine göre de bilgisayar programları patentlenememektedir. Bilgisayar programlarının patentlenebilir olup olmamasına ilişkin pek çok görüş bulunmaktadır.

Patentlenebilir olmama görüşüne ilişkin temel argümanlar;

• Bir işlevin bilgisayar programı tarafından gerçekleştirilmesinin buluş kapsamında değerlendirilmemesi gerektiği
• Patentlenebilirliğin yazılım sektörünün hızlı gelişiminin önüne geçeceği örnek olarak açık kaynak kodu uygulamalarını sonlandıracağı
• Bir bilgisayar programının sağladığı işlev birden fazla yazılım ile gerçekleştirebileceğinden; hangi bilgisayar programlarının patentlenebileceği konusunda pratik anlamda sorunlar çıkacağı
• Bilgisayar programlarının zaten telif hukuku kapsamında üstelik daha uzun süre ile korunduğu
• Patentlenebilirliğin bu korumayı getirmeyen ülkelere karşı teknolojik gelişmede dezavantaj yaratacağı, noktalarında belirmektedir.

Patentlenebilir olma görüşüne ilişkin temel argümanlar

• Eser sahiplerinin, diğer patent sahipleri gibi, patentin getireceği faydalardan yararlanabilmesi gerektiği
• Bilgisayar programlarının buluş niteliğinde olduğu
• Patent korumasından yararlanılmamasının rekabeti kötü etkilediği sektöre giren yeni katılımcıları kısıtladığı, noktalarında yoğunlaşmaktadır.

Yukarıda açıklandığı üzere bilgisayar programlarının patent tartışmasına ilişkin olarak hukuki, siyasi ve ekonomik pek çok etken bulunmaktadır. Mevcut durumda yerel ve uluslararası düzenlemeler ile bilgisayar programlarının patentlenmesinin önüne geçilmiştir. Bu konuda tartışmaların çekirdeğinde, patent vb. yöntemlerle elde edilecek korumaların toplumsal gelişmede önemli rol oynayan yaratıcı fikri çalışmalara engel getirilebileceği endişesi bulunmaktadır.  

Buluş olarak kabul edilmek tekniğin bilinen durumunun aşılması ile ilgilidir. Avrupa Patent Kurumu, bu regülasyonların temelindeki TRIPS anlaşmasının 27. Maddesinin, “tüm bilgisayar programlarının patentlenemez oluşu” şeklinde yorumlanmaması gerektiğini; maddenin, “computer programs as such” ifadesinin “teknik” koşulunu sağlamayan bilgisayar programları olarak yorumlanması gerektiğini belirtmiştir.[ii] Türkiye TRIPS anlaşmasının tarafı olup, Sınai Mülkiyet Kanunu’nun lafzından her ne kadar bilgisayar programlarının patentlenemeyeceği anlamı çıksa da mehaz anlaşma yorumunun Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında da değerlendirilmesi gereklidir. Bu doğrultuda yazılımların patentlenmesi konusu pratikte, iki farklı kulvarda karşımıza çıkmaktadır.

Computer-implemented inventions/Bilgisayar Tabanlı Buluşlar

Avrupa Patent Ofisi CII (Computer-implemented inventions/Bilgisayar Tabanlı Buluşlar) olarak değerlendirilebilecek bilgisayar programlarının tekniğin bilinen durumunu aşabileceğini belirtmiştir. Avrupa Patent Ofisi’nin ilgili kılavuzuna göre CII (Bilgisayar Tabanlı Bluluşlar) ifadesi; bilgisayar, bilgisayar ağı veya programlanabilir aparatları barındıran ve en az bir özelliği tamamen veya kısmen bilgisayar programı aracılığıyla gerçekleşen buluşları ifade etmektedir.[iii] Bu buluşlara örnek olarak; Apple firmasının telefonlarında kullandığı “Side To Unlock” özelliği gösterilebilir. Yapılan başvuru Amerika Patent Ofisi tarafından 2011 yılında kabul edilmiştir.[iv] Anlamak açısından belirtelim burada patent yazılıma değil yazılımında içinde bulunduğu buluşa yani bir ürüne verilmektedir.

AB Bölgesinde, bilgisayar tabanlı buluşlara patent verilmesiyle ilgili hazırlanan direktif taslağının son aşamaya kadar geldiği ancak Avrupa Parlamentosu tarafından 2005 yılında reddedilmiş olduğunu ve Kurumun bu konudaki takdiri Avrupa Patent Ofisi ve ülke iç hukuklarına bıraktığını hatırlatalım.[v]

İş Yapma Yöntemleri

Patentli iş yapma yöntemi düşünüldüğünde akla ilk olarak Amazon’un “tek-tuş” ile alışveriş yöntemi gelmektedir. Bu iş yapma yöntemi Amerika Patent Ofisi tarafından, kabaca, çerezler vasıtasıyla kullanıcı bilgilerinin hatırlanması ve tek bir tuşla kolaylıkla alışveriş yapılabilmesine ilişkin olarak kabul edilmiş ve patentlenmiştir. Aynı iş yapma yöntemiyle ilgili Amazon’un başvurusu Avrupa Patent Ofisi tarafından reddedilmiştir.

Avrupa Patent Ofisi iş yapma metotlarının patentlenebilmesi için, yine teknik kriteri göz önünde tutmaktadır. Bu teknik kapsamında iş yapma yöntemlerinin bazı adımlarının bilgisayar, bilgisayar ağı veya programlanabilir aparatlardan en az birini barındıran özellikleri ihtiva etmesi gerekmektedir.[vi] Bu tip buluşlar bilgisayar bağlantılı iş yapma metotları olarak geçmekte ve EPO tarafından patentlenebilmektedir.

Sonuç

Geniş anlamda içinde bilgisayar programı bulunan buluşların tekniğin bilenen durumunu aşabileceği ve bu kapsama giren buluşlara patent verilmesindeki sınır tartışmalarının daha uzun süre devam edeceği görülmektedir.  Başka bir deyişle bilgisayar tabanlı olan buluşlarda olduğu gibi “tekniğin bilinen durumunun aşma” kriterinin “saf bilgisayar programları” için uygulanması, yukarıda değindiğimiz endişe ve mevcut yerel ve AB düzenlemeleri karşısında henüz ihtimal dahilinde değildir. Bununla beraber gelinen aşamada bu sınırların iş yapma yöntemleri ve bilgisayar tabanlı buluşlar için giderek daha fazla esnetileceği anlaşılmaktadır.

Av. Ege İnanıcı